Τα όνειρα ζωντανεύουν στις Κυκλάδες

Το 2007 η STEDIMA  διεξήγαγε για πρώτη φορά την παρούσα έρευνα με σκοπό να καταγράψει τις απόψεις των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας που αφορούν τις επιθυμίες αλλά και την οπτική τους αναφορικά με την επαγγελματική τους σταδιοδρομία. Εδώ και 3 χρόνια, μέσω της συνεχόμενης διαδικτυακής έρευνας, η εταιρεία συνέχισε ανελλιπώς να συλλέγει νέα στοιχεία τα οποία  λόγω της κρίσης και των οικονομικών ανακατατάξεων, έχουν διαφοροποιήσει ορισμένα από τα αποτελέσματα. Η επικαιροποίηση της αρχικής έρευνας παρουσιάζεται στη συνέχεια.

Κριτήρια επιλογής του δείγματος:

Το δείγμα αφορούσε νέους και νέες ηλικίας έως 30 ετών. Τα ποσοστά συμμετοχής ανδρών και γυναικών ήταν 49% και 51% αντίστοιχα. Όσον αφορά στην εκπαίδευση, το 74% είναι τελειόφοιτοι ή απόφοιτοι ελληνικών πανεπιστημίων, το 14% έχει ξένο πρώτο πτυχίο, ενώ το 24% είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου. Επιπρόσθετα, το 43% των ερωτηθέντων δηλώνουν ήδη εργαζόμενοι με μέσο όρο εργασιακής εμπειρίας τα 2 έτη.

Παρουσίαση και σχολιασμός των αποτελεσμάτων:

Η ιδανική θέση εργασίας

Ως προς τα καθήκοντα, η πλειοψηφία των νέων (55%) απαντά οτι η ιδανική θέση εργασίας, επιθυμούν να παρέχει ποικιλία καθηκόντων γεγονός απόλυτα αναμενόμενο καθώς  η εκτέλεση ευρέως φάσματος διαφορετικών καθηκόντων μπορεί να αποτρέψει τον "εγκλωβισμό" που προκαλεί η ρουτίνα, και να κάνει πιο ενδιαφέρουσα την εργασία.

Το περιβάλλον μέσα στο οποίο εργάζονται οι νέοι και ιδιαίτερα ο βαθμός αυτενέργειας παίζει επίσης πολύ σημαντικό ρόλο. Το  65% των νέων θέλει να έχει την ελευθερία να παίρνει πρωτοβουλίες. Αντίθετα ο 1 στους 5 (18%) επιθυμεί ελεγχόμενο περιβάλλον εργασίας. Τέλος ένα σημαντικό 15 % εκφράζει αδιάφορη γνώμη για το προκείμενο.

Οι  προοπτικές καριέρας δείχνουν να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιλογή εργασίας καθώς η συντριπτική πλειοψηφία (74%) επιθυμεί να έχει ευκαιρίες ανέλιξης και ανάπτυξης. Ένα 17% επιλέγει περισσότερη σταθερότητα παρά ανέλιξη καριέρας, με ότι και αν αυτό συνεπάγεται. Ιδίως σήμερα με τα επίπεδα αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα να μειώνονται παρά να αυξάνουν, και το καθεστώς εργασίας στο δημόσιο τομέα να μην είναι σε θέση πλέον να εξασφαλίσει τη ζητούμενη από πλευράς των νέων σταθερότητα, τα παραπάνω είναι ιδιαιτέρως κρίσιμα.

Το 57% των νέων επιζητούν σταθερό ωράριο εργασίας για την «ιδανική» απασχόληση, ενώ μόνο 1 στους 3 (32%) προτιμούν ευελιξία. Αν έτσι πραγματικά σκέφτονται οι σημερινοί μας νέοι και τα αποτελέσματα αυτά είναι όντως ενδεικτικά, τότε τα πράγματα διαγράφονται δύσκολα στο εργασιακό μέτωπο καθώς πιστεύουμε ότι η χώρα μας έχει σήμερα περισσότερο από ποτέ ανάγκη για σαφή εντατικοποίηση της εργασίας προκειμένου αυτή να επιφέρει αύξηση στην σημαντικά μειωμένη ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και της χώρας μας.

Στο ερώτημα του παρακάτω διαγράμματος το 61% των νέων θα επέλεγε την ιδανική θέση σύμφωνα με το περιεχόμενο της και όχι με στάθμιση την απόσταση από τον τόπο κατοικίας. Όσον αφορά τις αποδοχές σε συνάρτηση με την εργασιακή ικανοποίηση, οι απόψεις διίστανται: Στο παρακάτω διάγραμμα το 40% (βαθμονόμηση 5, 6 και 7) θεωρεί ότι ο μισθός παίζει το νούμερο ένα ρόλο. Ένα 34% (βαθμονόμηση 1, 2 και 3) προτάσσει  την εργασιακή ικανοποίηση ως τον νούμερο ένα κριτήριο. Τέλος σχεδόν ο 1 στους 5 του δείγματος (23%) επιλέγουν την μέση οδό.

Η ιδανική επιχείρηση

Τρία κριτήρια χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να αποτυπώσουμε την εικόνα που έχουν οι νέοι για την ιδανική επιχείρηση: το μέγεθος της επιχείρησης, αν ανήκει στον ιδιωτικό ή δημόσιο τομέα και τέλος αν πρόκειται για ελληνική ή πολυεθνική επιχείρηση.

Όπως βλέπουμε και στο διάγραμμα η πλειοψηφία των νέων προτιμά να εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα (54% έναντι 31% του δημοσίου) με κλίση προς τις πολυεθνικές επιχειρήσεις (47% έναντι μόλις 22% για τις ελληνικές). Τέλος σε ότι αφορά το μέγεθος οι διαφορές είναι μικρές. (βλέπε διάγραμμα)

H αγορά εργασίας σήμερα

Στην έρευνα καταγράψαμε επίσης τις απόψεις των νέων σε θέματα που αφορούν τα κριτήρια επιλογής μιας θέσης εργασίας, το ενδεχόμενο εργασίας στο εξωτερικό, τα αίτια απόρριψης μιας θέσης και άλλα στοιχεία τα οποία δίνουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα  για την αγορά εργασίας. Προδιαγραφή θέσης εργασίας: Το 69% των ερωτηθέντων θα απαντούσε π.χ σε αγγελία της οποίας δεν πληρεί όλα τα προσόντα, γεγονός που σημαίνει ότι οι νέοι σήμερα δεν διστάζουν να "δοκιμάζουν" την τύχη τους όπως επίσης και ότι δεν αφήνουν εύκολα τις ευκαιρίες να ξεφεύγουν από τα χέρια τους.

Χρόνος παραμονής: Ο κατά δήλωση μέσος χρόνος παραμονής στην πρώτη εργασία  προτού αλλάξει κάποιος δουλειά, σύμφωνα με το δείγμα, είναι ιδανικά τα 3 χρόνια. Κατά τη γνώμη μας η πραγματικότητα διαφέρει. Ο πραγματικός μέσος χρόνος παραμονής νέων εργαζομένων στην 1η τους εργασία είναι 1,5 με 2 έτη.

Λόγοι απόρριψης προσφοράς εργασίας: Παρά το οξύμωρο του τίτλου της παραγράφου αυτής, καθότι η προσφορά εργασίας σήμερα είναι ιδιαίτερα περιορισμένη, οι απαντήσεις έχουν ως εξής: Οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους  θα απέρριπταν οι νέοι μια θέση εργασίας εστιάζονται στις χαμηλές αποδοχές (40%), στο διαφορετικό αντικείμενο από αυτό που έχουν σπουδάσει(34%) αλλά και στην μεγάλη απόσταση της εργασίας από τον τόπο κατοικίας(32%). Ειδικά στο τελευταίο αυτό σημείο σε σχέση με την απόσταση από τον τόπο κατοικίας, επισημαίνουμε την διαφαινόμενη αντινομία με προηγούμενη ερώτηση όπου μόνο το 22% θεωρεί τόσο σημαντικό το κριτήριο απόσταση από την κατοικία.

Εργασιακό περιβάλλον: Για τους νέους η ομαλή συνεργασία και το καλό εργασιακό κλίμα παίζει καθοριστικό ρόλο στην εργασία που θα επιλέξουν. Σε ερώτηση μας για το αν θα αποχωρούσαν από την παρούσα εργασιακή τους θέση με σκοπό να πάνε σε άλλη που τους παρέχει υψηλότερες (κατά 10% όπως ετέθη στην ερώτηση) αποδοχές, το 69% απάντησε αρνητικά, με την προϋπόθεση ότι η τωρινή τους εργασία θα τους ικανοποιούσε.

Φήμη: Στο δίλημμα: φήμη/αποδοχές η πλειοψηφία των νέων μας (76%) απαντά υπέρ των αποδοχών. Αυτό τεκμηριώνεται από το ότι απαντούν ότι θα αρνούνταν την εργασιακή μετακίνηση σε επιχείρηση με μεγαλύτερη μεν φήμη αλλά με οριακά χαμηλότερες ή παρόμοιες αποδοχές με την τωρινή τους εργασία.

Αναζήτηση εργασίας: Σχετικά με την αναζήτηση  εργασίας, οι πλέον συχνά προτιμώμενοι τρόποι, σύμφωνα με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων, είναι μέσω του δικτύου επαφών τους (51%). Εν συνεχεία, ακολουθούν οι αγγελίες και η αποστολή βιογραφικών σε επιχειρήσεις με ποσοστό 49 και 47% αντίστοιχα. Τέλος συχνή είναι και η χρήση του Διαδικτύου ως μέσου για την εξεύρεση εργασίας

Εργασία στο εξωτερικό: Όσον αφορά την επιθυμία των νέων να εργαστούν στο εξωτερικό το 41% απάντησε αρνητικά. Ως λόγοι της άρνησης αναφέρθηκαν οι παρακάτω: οικογενειακοί λόγοι (76%) , ανασφάλεια (26%)  δυσκολία στην ξένη γλώσσα (10%). Το 59% που απάντησε θετικά για εργασία στο εξωτερικό έδειξε προτίμηση σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης σε ποσοστό 70%. Αυξημένα σε σχέση με την 1η έρευνα, εμφανίζονται τα ποσοστά για τη Μέση Ανατολή και τη Δυτική Ευρώπη, και μειωμένο αυτό που αφορά τα Βαλκάνια καθότι και αυτές οι χώρες διανύουν περίοδο έντονης ύφεσης.

Οικογενειακή επιχείρηση: Σε ερώτηση για το αν οι νέοι θα εργάζονταν στην οικογενειακή τους επιχείρηση σε μόνιμη βάση, το  58% απάντησε πως θα το έκανε. Το υπόλοιπο 42% απάντησε αρνητικά.

Επιχειρηματικότητα:  Το 78% των νέων θα επέλεγε να δημιουργήσει την δική του επιχείρηση. Σε μια εποχή δύσκολη, όπου η ανεργία και η ανασφάλεια "χτυπάει" κόκκινο, οι νεοεισερχόμενοι δεν διστάζουν να επιλέξουν την επιχειρηματικότητα (υποθετικά πάντα) και να δοκιμάσουν τις ικανότητες τους. Ας σημειωθεί πάντως ότι ένα μεγάλο ποσοστό των νέων επιχειρήσεων και νέων επιχειρηματιών  στη χώρα μας, οφείλεται στη λεγόμενη "επιχειρηματικότητα ανάγκης", όπου δηλαδή η ατομική επιχείρηση δρα ως η τελευταία διέξοδος σε ένα στέλεχος π.χ που απολύθηκε. Στους νέους βέβαια η κατηγορία αυτή επιδρά λιγότερο.

Τα συμπεράσματά ως προς τα αποτελέσματα της έρευνας είναι τα εξής:

Οι νέοι κάτω των 30

Οι νέοι εργαζόμενοι και υποψήφιοι εργαζόμενοι, σε ένα σημαντικό τους ποσοστό που κατά τη γνώμη μας προσεγγίζει το 30 με 40%,  δείχνουν μια ανεξήγητη κατά τη γνώμη μας ανελαστικότητα ως προς βασικές παραμέτρους της αγοράς εργασίας και των συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί σήμερα. Εν μέσω δηλαδή διογκούμενης ανεργίας φαίνονται να έχουν την πολυτέλεια να λένε, πως θα απορρίψουν π.χ. μια θέση εργασίας αν η απόσταση σπίτι - δουλειά είναι λίγο παραπάνω απ' ότι η συνηθισμένη.

Αντίστοιχα, οι 4 στους 10  αναφέρουν ότι ουσιαστικά προτιμούν να παραμείνουν άνεργοι στην Ελλάδα, παρά να εργαστούν εκτός της χώρας μας.  Ειδικά στο σημείο αυτό δείχνουν να έχουν αρκετή ανασφάλεια(26%) και επίσης, ανασφάλεια σε σχέση με το επίπεδο γνώσης τους στην απαιτούμενη ξένη γλώσσα ( σε ποσοστό 10%). 

Συντηρούν ακόμα στο μυαλό τους το μύθο της εξειδίκευσης του πρώτου πτυχίου και πάνω από 3 στους 10, πάλι αναφέρουν οτι στην ουσία προτιμούν την ανεργία, από μια 1η απασχόληση σε θέση και καθήκοντα διαφορετικά από την προπτυχιακή ή μεταπτυχιακή εξειδίκευσή τους. Δείχνουν να αγνοούν πραγματικά παραδείγματα πολλών γυναικών π.χ. που σήμερα είναι σε θέσεις 1ης γραμμής διοίκησης, έχοντας όμως ξεκινήσει σε ρόλο γραμματειακής υποστήριξης ή υποστήριξης εξωτερικών πωλήσεων. Την ίδια ανελαστικότητα παρουσιάζουν και ως προς την παράμετρο αποδοχές. Απορρίπτουν, ή σωστότερα ισχυρίζονται   οτι θα απορρίψουν μια θέση εργασίας, αν οι προσφερόμενες αποδοχές είναι χαμηλότερες από το επιθυμητό επίπεδο.

Τέλος ένα πολύ υψηλό, κατά την κρίση μας, ποσοστό της τάξης του 30% ορίζουν ακόμα τον δημόσιο τομέα ως τον επιθυμητό τους εργοδότη. Προτιμούν δηλαδή να εξασφαλιστούν στη μονιμότητα της μετριότητας που χαρακτηρίζει κατά μέσο όρο τον υπάλληλο του δημοσίου. 

Παρά το γεγονός οτι οι νέοι είναι ενημερωμένοι και ανησυχούν για την οικονομική κατάσταση της χώρας μας, δείχνουν ότι στην πράξη δεν επιθυμούν να αναγνωρίσουν οτι οι αλλαγές που θα επέλθουν και ήδη επέρχονται θα τους επηρεάσουν σε ατομικό επίπεδο.

Η αγορά εργασίας σήμερα

Το ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς σε ότι αφορά την αγορά εργασίας σήμερα διαμορφώνεται ως εξής: Η αγορά εργασίας στη χώρα μας σήμερα, και ειδικότερα οι νέοι εργαζόμενοι και υποψήφιοι εργαζόμενοι, αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες. Η ζήτηση για νέες θέσεις εργασίας είναι σχεδόν παγωμένη. Οι εργαζόμενοι χρειάζεται να εργάζονται περισσότερο, πιο αποδοτικά και με συμπιεσμένες  αποδοχές. Όσοι μεν από αυτούς βρίσκονται στον ιδιωτικό τομέα αντιμετωπίζουν ήδη το ενδεχόμενο απόλυσης, παρά τη νεαρή τους ηλικία. Όσοι δε απασχολούνται στο δημόσιο τομέα, οφείλουν να αναγνωρίσουν ότι μέχρι στιγμής ανήκουν σε "προνομιούχα" κατηγορία, χωρίς δηλαδή το φόβο της απόλυσης και με περισσότερη σταθερότητα και χαλαρότητα από τον ιδιωτικό τομέα. Οι αποδοχές τους έχουν βεβαίως μειωθεί. Σε κάθε περίπτωση πάντως αυτή η κατάσταση "νιρβάνας" δε θα συνεχιστεί για πολύ ακόμα.

Αν η χώρα μας τα καταφέρει μέσα στην επόμενη 15ετία να ορθοποδήσει, και να βλέπει το μέλλον ως αυτοδύναμη και βιώσιμη οικονομία, αυτό θα εξαρτηθεί και από τις θυσίες όλων των εργαζομένων. Τι μορφή θα έχουν αυτές οι θυσίες; Στον ιδιωτικό τομέα σαφής εντατικοποίηση της εργασίας με χαμηλότερες αποδοχές,  πιεστικότερη ανάγκη για αποτελέσματα και προστιθέμενη αξία και ουσιαστική  χαλάρωση της εργατικής νομοθεσίας. Ο κατώτατος μικτός μισθός θα πρέπει να πέσει σε επίπεδο Πορτογαλίας δηλαδή κάτω από 500 ευρώ/μήνα και το δικαίωμα του εργοδότη στις απολύσεις θα επεκταθεί. Στο δημόσιο τομέα θα καταργηθούν αρκετοί οργανισμοί και μερίδα του προσωπικού τους θα απολυθεί, όπως ακριβώς συμβαίνει ήδη στον ιδιωτικό τομέα. Οι μισθοί θα μειωθούν έως ότου τα μέσα επίπεδα αποδοχών ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική επιχείρηση να πλησιάσουν και η ψαλίδα που υπάρχει σήμερα να κλείσει. Είναι ακριβώς  η ιδιωτική επιχείρηση εκείνη που θα τραβήξει την ατμομηχανή της ανάπτυξης, παράλληλα με την άρση των διαδικαστικών και γραφειοκρατικών αντιμέτρων στην απευθείας εισροή άμεσων ξένων επενδύσεων στη χώρα. Επίσης η τόνωση της ρευστότητας στην αγορά αναμένεται να ενισχυθεί καθώς οι μεγάλες μας τράπεζες έχουν ήδη κάνει τις κινήσεις (π.χ αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της Εθνικής) που θα τους επιτρέψουν να χρηματοδοτήσουν τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες. Πέραν όμως αυτών, η επιθυμητή βελτίωση της εθνικής ανταγωνιστικότητας θα προέρθει εφόσον προχωρήσουν κατάλληλες και εθνικά χρήσιμες ιδιωτικοποιήσεις αντιπαραγωγικών και βαθειά ζημιογόνων μονάδων του δημοσίου.

Μόνο αν τέτοιου τύπου κινήσεις γίνουν έγκαιρα θα αρχίσει να σηκώνεται ο πήχης της ανταγωνιστικότητας της χώρας. Η  εντατικοποίηση και η αύξηση της  αποδοτικότητας της εργασίας όλων και βεβαίως των νέων είναι αναπόφευκτος μονόδρομος. Στο πρόβλημα της ανεργίας που θα αυξηθεί ακόμα περισσότερο, άλλη λύση από τα παραπάνω σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα δεν φαίνεται να υπάρχει. Μεσοπρόθεσμα όμως, για την επόμενη 5ετία εκτίμηση μας είναι ότι πρέπει να καθιερωθεί αρχικά η 4ήμερη(και ίσως απαιτηθεί η 3μερη) εργασιακή εβδομάδα ώστε αυτή να προφυλάξει  σημαντικό μερίδιο των εργαζομένων από την ανεργία. Ταυτόχρονα, αν δεν ληφθούν σοβαρά μέτρα προς σημαντική μείωση των εργοδοτικών εισφορών των επιχειρήσεων και των παρακρατήσεων μισθού των εργαζομένων, ο ιδιωτικός τομέας θα αργήσει να επανακάμψει.

Η κατάσταση κάθε άλλο παρά ρόδινη είναι, και τα αποτελέσματα της έρευνας που ομιλούν για ιδανική επιχείρηση, κλπ ακούγονται περισσότερο ως εξιδανικευμένη κατάσταση παρά ως ρεαλιστική αποτύπωση της σημερινής πραγματικότητας. Το παρήγορο είναι ότι αρκετές από τις παραπάνω προτάσεις είναι ήδη καταγεγραμμένες στον περί Μνημονίου Νόμο (Ν.3845/6-5-2010: Μέτρα για την εφαρμογή του μηχανισμού στήριξης της ελληνικής οικονομίας από τα κράτη-μέλη της ζώνης του ευρώ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο). Συνεπώς  η χώρα μας έχει δεσμευτεί ως προς δομικές αλλαγές στη λογική των παραπάνω προτάσεων. Απομένει να δούμε τον τρόπο που θα γίνει και η υλοποίηση των αλλαγών αυτών.